Co to jest psychoterapia Gestalt?

Psychoterapia Gestalt jest podejściem terapeutycznym, rozwijanym od początku drugiej połowy ubiegłego stulecia do dziś. Należy do szerszego nurtu psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej, który akcentuje potencjał człowieka do stawania się wolną i odpowiedzialną za swoje życie osobą oraz bada jego unikalny sposób przeżywania siebie i własnej sytuacji w świecie.

Powszechnie przyjmuje się, że główni twórcy tego podejścia to Frederick i Laura Perls, Ralph Hefferline oraz Paul Goodman. Podstawy teoretyczne psychoterapii Gestalt wywodzą się z kilku ważnych kierunków, głównie psychoanalizy, psychologii postaci (Gestalt), filozofii egzystencjalnej, fenomenologii oraz holizmu.

Podejście Gestalt wyróżnia się przywiązywaniem dużej wagi do poszerzania świadomości siebie, bez której trudno o trwałe rozwiązanie problemów pacjenta/klienta i sensowne kierowanie swoim życiem. Poszerzanie i pogłębianie świadomości w bieżącym doświadczeniu tu i teraz jest najważniejszym sposobem, bym pomóc klientowi zyskać lepsze samopoczucie. Dzieje się tak dlatego, że świadomość prowadzi do poczucia wyboru, a poczucie wyboru do wolności.

Świadomość siebie, nad którą pracujemy podczas sesji terapeutycznej, obejmuje uczucia, odczucia fizyczne, myśli, potrzeby, pragnienia a także konflikty, jakie między nimi powstają. Niemniej ważne jest zrozumienie sposobów, na jakie pacjent unika świadomości siebie i wyborów. Może te sposoby zaakceptować lub, jeśli zechce - zmienić. Istotę psychoterapii Gestalt trudno bowiem ująć w kategoriach zamierzonego zmieniania człowieka. Ludzie zmieniają się prawdziwie jedynie na drodze odkrywania tego, kim naprawdę są. Założenie to pozwala przyjąć swoje realne możliwości jak również odnieść się z większą wyrozumiałością do własnych ograniczeń.

Świadomością w rozumieniu terapii Gestalt nie jest przede wszystkim intelektualna wiedza, lecz kontakt ze sobą, doświadczanie. Z tego powodu badanie Co? oraz Jak? coś się dzieje, uznajemy za lepsze od dociekania Dlaczego? Terapeuta często pyta więc: Co teraz czujesz?... Co robisz?... Czego unikasz?... Jak doświadczasz siebie, gdy to mówisz?... Oczywiście współczesne podejście Gestalt nie ignoruje przyczyn; rozumienie powodów różnych zjawisk także jest częścią zdrowia psychicznego.

Fundamentem terapii Gestalt jest relacja dwóch osób: pacjenta i terapeuty. Ich wspólnym zadaniem jest stworzenie bezpieczeństwa i zaufania, gdyż tylko wtedy klient będzie mógł docierać do swoich prawdziwych przeżyć, odkładając maski i obrony, które w innych czasach i okolicznościach pomagały mu się chronić przed zranieniami, ale z czasem stały się usztywnionymi mechanizmami obronnymi.

Relacja terapeutyczna w podejściu Gestalt to rodzaj "laboratorium" dla innych życiowych relacji klienta. Jeśli zechce, może próbować coraz bardziej autentycznego sposobu bycia i ekspresji siebie. Jeśli uda się zbudować bezpośrednią i żywą komunikację, pacjent będzie mógł przenieść istotne dla niego doświadczenia i umiejętności odkryte podczas rozmowy z terapeutą na inne relacje z ludźmi.

Nie negując ról, w optymalnej sytuacji psychoterapeuta jest kimś więcej, niż profesjonalistą; jest realną osobą, korzystającą na rzecz pacjenta zarówno z wiedzy jak i własnych emocji i odczuć pojawiających się w kontakcie z nim. Podobnie pacjent jest kimś więcej, niż sumą swoich cech i objawów; jest realną osobą z unikalnym światem znaczeń, która gdzieś utknęła, jednak szuka siebie i dotarła aż dotąd. Teraz te dwie osoby spotykają się, by klient mógł zrobić kolejny krok.

1. Metoda fenomenologiczna (czyli metodyka pracy terapeutycznej)
To tajemnicze słowo oznacza coś prostego: badanie rzeczywistości, takiej, jaką się ona jawi. Jest doświadczalnym wnikaniem w sytuację, bez uprzednich założeń na jej temat, a nie intelektualizowaniem o niej czy interpretowaniem jej. Najważniejszym (a według niektórych jedynym) celem fenomenologicznej pracy terapeutycznej w podejściu Gestalt jest poszerzanie świadomości samego siebie. Świadomość siebie to uważny kontakt z różnymi aspektami bieżącego doświadczenia, prowadzący do odkrycia między nimi istotnej jedności. Świadomość umożliwia wybór. Celem terapii nie jest zmienianie ludzi, lecz przywracanie ich zdolności dokonywania wyborów.p>

2. Dialog egzystencjalny (czyli rodzaj relacji terapeutycznej)
Jest nim takie spotkanie dwóch osób, w którym wyodrębniona zostaje niepowtarzalna istota każdej z nich w danym tu-i-teraz. To głęboko ludzki kontakt, w którym "ja jestem ja", a "ty jesteś ty". Emocjonalna prawdziwość spotykających się osób jest nieodzowną częścią dialogu. Nie chodzi o uwypuklenie podobieństw, ani o "miłą atmosferę", lecz właśnie o docenienie różnic, prowadzące do potwierdzenia każdej z osób uczestniczących w dialogu. Dialog egzystencjalny jest spotkaniem z osobą dla niej samej. To umożliwia wymianę, w rezultacie której każda z osób ma doświadczenie powstania nowej jakości. Podstawy tej idei znajdują się w dziele chasydzkiego filozofa Martina Bubera Ja i Ty (I-Thou).

3. Teoria pola (czyli fundament naukowy)
Psychoterapia Gestalt adaptuje osiągnięcia teorii pola i psychologii postaci w zakresie percepcji, na grunt realiów międzyludzkich i życia emocjonalnego człowieka.
Teoria pola Kurta Lewina w psychologii inspiruje się teorią pola elektromagnetycznego w naukach fizycznych. Teoria pola akcentuje znaczenie kontekstu danego zjawiska (np. choroby), którego nie można zrozumieć w oderwaniu od kontekstu. Każde zjawisko jest uzasadnione, nawet zdarzenia unikalne są funkcją współoddziałujących sił pola, które organizuje się najlepiej, jak może.
Zgodnie z psychologią postaci, wszystko to, czego możemy doświadczyć, organizowane jest w dwóch planach, stanowiących całość, nazywanych figurą i tłem. Od dominującej aktualnie potrzeby człowieka zależy, co stanie się figurą. Spełniona potrzeba może przejść do tła i daje miejsce innej figurze. Dobrze jest, aby ten proces mógł odbywać się elastycznie i płynnie. Inne ważne pojęcie w psychologii postaci to potrzeba domykania tego, co niekompletne, niedomknięte. W terapii Gestalt zmierzamy do tego, by uświadomić sobie i zakończyć nierozwiązane sytuacje emocjonalne ze swojej przeszłości.

Równoczesne spełnienie tych trzech warunków jest konieczne i wystarczające, by daną psychoterapię można było nazwać terapią Gestalt.

Istnieją też techniki pojawiające się w terapii Gestalt, jednak niesłusznie uważane za wyznacznik tej terapii. Należą do nich eksperymenty Gestalt, jak praca z pustym krzesłem, praca ze snem czy odgrywanie ról, zaczerpnięte z psychodramy. Podobnie praca z ciałem (nawiązująca do koncepcji Reicha czy Lowena) nie jest integralną częścią psychoterapii Gestalt, chociaż niektórzy gestaltyści, zwłaszcza w Polsce, integrują te dwa nurty. Czasem techniki pomagają w spełnieniu pierwszego postulatu, czyli poszerzeniu świadomości, innym razem mogą jednak przysłaniać postulat drugi, czyli koncentrację na spotkaniu i dialogu.

Na podstawie: Dialog w terapii Gestalt, Gary Yontef, w: Rezonans i dialog nr 1, wyd. PTP 1988